Op dit moment ben ik bezig met het boek de Intensieve Menshouderij van Jaap Peters. Een van de statements in het boek sprak mij zeer aan. De schrijver maakt duidelijk dat “is weten” niet hetzelfde is als meten = weten. Het gelijkteken suggereert namelijk een wederkerigheid namelijk dat weten gelijk staat aan meten. Echter, dit is volgens hem (en ik ben het daar zeker mee eens) een misvatting. Meten helpt zeker om te weten te komen wat de prestaties zijn van hetgeen gemeten wordt. Je kunt echter veel meer weten door te analyseren, te voelen, te benoemen, etc. Kwaliteit is typisch zoiets wat lastig is te meten maar vaak wel van doorslaggevende betekenis voor het uiteindelijke resultaat.
In hetzelfde boek en in diverse artikelen op bijvoorbeeld http://www.managementsite.nl wordt kritisch gesproken over de invoering van grote, integrale systemen. Als sprekend voorbeeld wordt de invoering van het elektronisch kinddossier aangehaald dat moet voorkomen dat er nog meer Savanah’s gebeuren. Als we maar zorgen dat we zoveel mogelijk informatie vastleggen en beschikbaar stellen aan zoveel mogelijk betrokken partijen dan kan een drama als met Savanah of het Maasmeisje niet meer gebeuren, is de gedachte. Ik wil hier verder niet in de daadwerkelijke problematiek van Jeugdzorg duiken (meer dan 10 verschillende verantwoordingslijnen, veel te grote administratielast, te grote werkdruk, etc.). Het artikel “Daar waar regels zijn is geen aandacht” en het eerder genoemde boek van Jaap Peters geven daarover een meer dan onthutsend beeld.
Waar ik naar toe wil is een analogie met weten is meten. Een systeem als het elektronisch kinddossier wordt ingericht om zoveel mogelijk informatie over een kind voor zoveel mogelijk belanghebbenden (consultatiebureau, jeugdzorg, etc.)vast te leggen en beschikbaar te stellen. Blijkbaar verwacht men dat als je alle informatie vastgelegd hebt en (uiteraard) beschikbaar stelt, je dan alles weet. Volgens mij is dat dus een grote misvatting. Informatie is weten maar weten is veel meer dan alleen de vastgelegde informatie. Daadwerkelijk inzicht en het toepassen van subjectieve criteria om een oordeel te vellen over een bepaalde situatie vraagt om vakmanschap. Deze vakman is in staat om zijn eigen kennis en ervaring toe te voegen aan de informatie om zo een handeling te verrichten, een besluit te nemen, etc. Een collega van mij verwoordde dit als volgt: autorijden is ondoenlijk als je de ramen blindeert en alleen op de instrumenten gaat rijden. Dynamische factoren zoals weersinvloeden en andere auto’s bepalen bijvoorbeeld hoe hard je kunt rijden. Andersom is het rijden zonder meters ook niet prettig. Regelmatig toetsen aan de hand van de snelheidsmeter geeft je feedback hoe hard je feitelijk rijdt. Hoe meer feedback je krijgt, hoe beter je in de toekomst kunt anticiperen op verschillende omstandigheden.
Een meer theoretische benadering van dit onderwerp kan op basis van de indeling die Russel Ackoff (een organisatie wetenschapper uit de VS) geeft:
- Data: symbolen, gegevens, etc.
- Informatie: data dat verwerkt is en betekenis heeft gekregen; geeft antwoord op de wie, wat waar en wanneer vragen
- Kennis: toepassing van data en informatie; geeft antwoord op de hoe vraag
- Begrijpen: geeft antwoord op de waarom vraag
- Wijsheid: is niet in korte steekwoorden te omschrijven maar komt neer op het volledige inzicht, overzicht en begrip.
Op dit moment wordt ervaring opgedaan in het bedrijfsmatig toepassen van kennissystemen (derde bullet). Hierbij gaat het dan vooral nog om objectieve criteria bij het interpreteren van informatie. Zodra subjectieve criteria om de hoek komen kijken, zal nog steeds een vakman antwoord moeten geven op de hoe vraag. Het toepassen van artificial intelligince om te begrijpen (vierde bullet) is nog niet voorbij de wetenschappelijke onderzoeksfase. Kortom, op tijd begrijpen waarom en de kennis hoe een bepaalde situatie kan gaan ontstaan, is nog steeds mensenwerk.
Een (allesomvattend) informatiesysteem neerzetten zonder nadrukkelijk te werken aan het vakmanschap en het gedrag van de gebruikers van dat systeem, is dus per definitie gedoemd te mislukken. Hierbij gaat het overigens nadrukkelijk om het vakmanschap zelf en niet om de vaardigheid slim met het informatiesysteem om te kunnen gaan.
